โรคเส้นประสาท (Peripheral neuropathy)
รศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า อายุรแพทย์ประสาทวิทยา
โรคเส้นประสาท คืออะไร?
หลายคนคงเคยมีอาการชา หรือมีความรู้สึกผิดปกติไปจากเดิมในบริเวณ มือ แขน ขา ใบหน้า เมื่อไปพบแพทย์ แพทย์บอกว่าเป็นปลายประสาทอักเสบ (Peripheral neuritis/เส้นประสาทอักเสบ หรือ Peripheral neuropathy/ปลายประสาทเสื่อม/ เส้นประสาทเสื่อม หรือ Peripheral nerve disorder /ปลายประสาทผิดปกติ/เส้นประสาทผิดปกติ) เส้นประสาทถูกกดทับ เป็นต้น เกิดความกลัวว่าตนเองจะเป็นอัมพาตหรือไม่ เราจึงต้องมาเรียนรู้ว่าเส้นประสาทอักเสบ คืออะไร
เส้นประสาทของเราก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้า กล่าวคือ การทำงานของอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกายเรานั้น จะมีสมองเป็นศูนย์ควบคุมสั่งการทั้งสิ้น รวมทั้งเป็นเหมือนโรงงานผลิตกระแสไฟฟ้าที่สำคัญที่สุด โดยสมองส่วนต่าง ๆ จะมีหน้าที่แตกต่างกันไปในการสั่งการควบคุมอวัยวะต่าง ๆ เมื่อสมอง (Brain) สั่งการลงมาโดยคำสั่งนั้นจะวิ่งผ่านมาถึงอวัยวะต่าง ๆ ได้นั้น ต้องผ่านลงมาที่ไขสันหลัง (Spinal cord) ซึ่งก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้าแรงสูง หรือสายเมนหลัก เมื่อกระแสไฟฟ้าผ่านจากไขสันหลังก็จะวิ่งผ่านไปสู่เส้นประสาท ซึ่งก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้าในบ้านเรา ผ่านไปยังอุปกรณ์เครื่องใช้ไฟฟ้าต่าง ๆ ก็คือ อวัยวะต่าง ๆ ของตัวเรา เมื่อไฟฟ้าครบวงจรก็มีการใช้งานได้
เส้นประสาทของเรานั้น ทำหน้าที่ทั้งควบคุมด้านกำลังของกล้ามเนื้อและความรู้สึกเจ็บปวด แสบร้อน การสั่นสะเทือน การขยับของข้อต่อต่าง ๆ ดังนั้น ถ้ามีความผิดปกติของเส้นประสาท เราก็จะมีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง อาการชา หรือ เจ็บปวดผิดปกติได้
เส้นประสาทมีกี่ชนิด?
การแบ่งชนิดของเส้นประสาท มีหลายแบบ ในที่นี้ขอแบ่งเป็น 2 แบบ ต่อไปนี้
- เส้นประสาทสมอง (Cranial nerve เรียกย่อว่า CN): หมายถึง เส้นประสาทที่มีส่วนต่อมาจากสมองโดยตรง ไม่ได้ผ่านมาตามไขสันหลัง มีทั้งหมด 12 คู่ซ้ายขวา ได้แก่
คู่ที่ 1 ทำหน้าที่ดมกลิ่น
คู่ที่ 2 การมองเห็น
คู่ที่ 3,4,6 การกลอกตา
คู่ที่ 5 รับความรู้สึกบริเวณใบหน้า
คู่ที่ 7 ควบคุมกำลังกล้ามเนื้อใบหน้า
คู่ที่ 8 เกี่ยวกับการได้ยิน การทรงตัว
คู่ที่ 9, 10 เกี่ยวกับการกลืนอาหาร และการออกเสียง/ควบคุมสายเสียง
คู่ที่ 11 ควบคุมกล้ามเนื้อบริเวณคอ ไหล่ และ
คู่ที่ 12 ควบคุมกล้ามเนื้อลิ้น
- เส้นประสาททั่วไป (Nerve): หมายถึง เส้นประสาทที่ต่อมาจากไขสันหลัง นำคำสั่งมาตามกล้ามเนื้อส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย โดยเส้นประสาทเหล่านี้มีหลายส่วน เช่น รากประสาท (Nerve root) หมายถึง เส้นประสาทที่ออกมาจากไขสันหลังโดยตรง ต่อจากนั้นรากประสาทอาจมารวมเป็นกลุ่มของรากประสาท และต่อจากนั้นก็เป็นเส้นประสาทส่วนปลาย (Peripheral nerve) เพื่อไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหรืออวัยวะส่วนต่าง ๆ
อาการอะไรที่บอกว่าเป็นโรคเส้นประสาท?
อาการของโรคเส้นประสาทที่พบบ่อย คือ มึน ชา อ่อนแรง ในบริเวณ นิ้วมือ แขน เท้า ขา มักเป็นที่ส่วนปลายของ แขน ขา มากกว่าส่วนของสะโพก ไหล่ บางครั้งอาจมีอาการ ปวดแสบ ปวดร้อน เหมือนโดนพริก หรือคล้ายไฟไหม้ น้ำร้อนลวก หรือเหมือนมีตัวแมลงมาไต่ เป็นต้น และกรณีเป็นโรคของเส้นประสาทสมอง ก็จะสูญเสียหน้าที่ของเส้นประสาทสมองคู่นั้น ๆ เช่น ปากเบี้ยว หลับตาไม่สนิท เป็นต้น
มีอาการอย่างไรจึงควรไปพบแพทย์?
ถ้าผู้ป่วยมีอาการต่าง ๆ ดังกล่าวในหัวข้อ อาการ โดยเฉพาะ เมื่อมีกล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือถ้ากังวลใจ ก็ควรมาพบแพทย์ เพราะการรักษาที่รวดเร็วก่อนที่โรคจะมีอาการรุนแรงนั้น ผู้ป่วยมีโอกาสรักษาให้หายได้ดีกว่าการมาพบแพทย์ล่าช้า และเป็นมากแล้ว
ทั้งนี้ อาการของโรคเส้นประสาทส่วนใหญ่จะเริ่มด้วยอาการชาบริเวณปลายมือ ปลายเท้า และมือ เท้า อ่อนแรงในเวลาต่อมา
แพทย์วินิจฉัยโรคเส้นประสาทได้อย่างไร?
การวินิจฉัยโรคเส้นประสาท ประกอบด้วยการ สอบถามประวัติอาการที่ผิดปกติ เช่น อาการชาปลายมือ ปลายเท้า อาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง กล้ามเนื้อลีบบริเวณมือ ตรวจร่างกายเพื่อยืนยันความผิดปกติจากการสอบถามประวัติ ซึ่งตรวจพบการลดลงของรีเฟล็กซ์ (การที่แพทย์ใช้ค้อนยางเคาะที่เอ็นของกล้ามเนื้อบริเวณเข่า ส้นเท้า ปลายมือ ข้อศอก) ถ้าข้อมูลจากการประวัติอาการและตรวจร่างกายเพียงพอ ก็สามารถวินิจฉัยได้เลย ไม่จำเป็นต้องส่งตรวจเลือดหรืออื่น ๆ เพิ่มเติม แต่ถ้าข้อมูลไม่เพียงพอ แพทย์จะพิจารณาส่งตรวจเลือดและอื่น ๆ ที่จำเป็นเพิ่มเติม การตรวจที่จำเพาะในการบอกว่ามีความผิดปกติที่เส้นประสาทหรือไม่ คือ การตรวจทางกระแสไฟฟ้าของเส้นประสาท (Electrodiagnosis) ซึ่งแพทย์จะพิจารณาส่งตรวจเมื่อมีความจำเป็นเท่านั้น ไม่ต้องส่งตรวจทุกราย
แพทย์รักษาโรคเส้นประสาทอย่างไร?
การรักษาโรคเส้นประสาทนั้นประกอบด้วย 2 วิธีหลัก คือ การรักษาจำเพาะ และการรักษาตามอาการร่วมกับการทำกายภาพบำบัด เพื่อเป็นการฟื้นฟูสภาพและป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น ข้อยึดติด
